رفتار شما به عنوان یک کاربر در فضای مجازی اثراتی دارد که کمتر از اثرات فضای حقیقی نیست. امروزه تاثیری که پخش کردن یک خبر کذب یا مطلب اهانت آمیز در فضای مجازی دارد بسیار بیشتر از پخش آن در فضای حقیقی است. بنابراین قانون گذاران قوانینی را برای کنترل رفتار کاربران در فضای مجازی تنظیم کرده اند.
هتک حرمت و اهانت به دیگر افراد در فضای مجازی و فضای حقیقی به یک اندازه جرم انگاشته می‌شود و تحت پیگرد قانونی قرار میگیرد. در ادامه قصد داریم به جرم هتک حیثیت و نشر اکاذیب و مصداق های آن بپردازیم و با مجازات های آن آشنا شویم. پس با ما همراه باشید.
جرم هتک حیثیت چیست
هتک حیثیت به معنای عملی است که باعث تحقیر و تنزل ارزش و اعتبار افراد در جامعه شود و به آبروی شخص صدمه وارد کند. این جرم به خصوص در حیطه جرائم رایانه ای بسیار مهم شمرده شده است و در مواد 16 و 17 قانون جرائم رایانه ای، اعمالی که موجب هتک حیثیت افراد شود جرم انگاشته شده است. در ماده 16 این قانون برای تحقق جرم هتک حیثیت دو رفتار در نظر گرفته شده است:
- تغییر یا تحریف فیلم یا صوت یا تصویر دیگری و پخش کردن آن
- بازنشر فیلم، صوت یا تصویر تحریف یا تغییر یافته از دیگری با علم به اینکه این محتوا تغییر یا تحریف یافته است.
همچنین در ماده 16 قانون جرائم رایانه ای به این نکته اشاره شده است که این دو رفتار ذکر شده باید منجر به وارد آمدن ضرر به بزه دیده شود تا رفتار جرم شناخته شود. پس اگر بر اساس عرف جامعه انتشار فیلم، عکس یا صوت تحریف شده شخص منجر به ضرر به آبرو و هتک حیثیت او شود، جرم هتک حیثیت محقق می‌شود.
چه مواردی مصداق جرم هتک حیثیت و نشر اکاذیب محسوب می شوند
انتشار مطالب کذب و هتک حیثیت افراد جرمی است که هم در فضای حقیقی و هم در فضای مجازی امکان وقوع آن وجود دارد. ارتکاب این جرم در فضای حقیقی در ماده 698 قانون مجازات اسلامی مورد اشاره قرار گرفته است. جرم هتک حیثیت در صورتی که در گفتگوی رودررو و در رسانه ها و نشریات به وقوع بپیوندد از طریق این قانون قابل پیگیری است.
اما در صورتی که این جرم در فضای مجازی و رسانه های بر بستر اینترنت انجام شود و از ابزارهای رایانه ای برای آن استفاده شود، جزو جرائم رایانه ای محسوب شده و قانون جرائم رایانه ای درباره آن اظهار نظر می‌کند. در ماده 18 قانون جرائم رایانه ای، سه رفتار به عنوان جرم نشر اکاذیب شناخته شده است:
- پخش کردن مطلب دروغ در فضای مجازی
- در دسترس دیگران قرار دادن مطالب دروغ
- نسبت دادن یک چیز یا رخداد دروغ و خلاف حقیقت به دیگری
همچنین مطابق ماده 16 از این قانون، تغییر و تحریف فیلم، تصویر یا صوت دیگری و انتشار آن با سیستم های رایانه ای و مخابراتی که عرفا موجب هتک حیثیت طرف مقابل شود جرم شناخته می‌شود و به حبس از نود مجازات جرم هتک حیثیت و نشر اکاذیب چیست؟
شخصی که از جرم هتک حیثیت و نشر اکاذیب متضرر می‌شود، در واقع از حیث آبروی خود مورد آسیب قرار میگیرد. بنابراین مجازاتی که برای جرم نشر اکاذیب در نظر گرفته شده، اعاده حیثیت فرد بزه دیده است. بنابراین در صورتی که نشر اکاذیب توسط مجرم منجر به هتک حیثیت فرد دیگری شده باشد، باید به هر روش ممکن اعاده حیثیت انجام گیرد. به عنوان مثال از جمله اقداماتی که در این جهت می‌توان انجام داد درج حکم در روزنامه با هزینه شخص مجرم است.
و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال محکوم خواهد شد. در صورتی که تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد این هر دوی این مجازات ها اعمال خواهد شد.
در ماده 17 قانون جرائم رایانه ای نیز یکی دیگر از موارد هتک حیثیت و نشر اکاذیب تعریف شده است. طبق این ماده، هر کس به وسیله سیستم های رایانه ای یا مخابراتی، صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
شرایط وقوع جرم نشر اکاذیب
برای تحقق جرم نشر اکاذیب شرایطی وجود دارد که در صورت داشتن این شرایط می‌توان فرد را مجرم دانست:
- عمد داشتن در ارتکاب جرم یکی از شرایط این جرم است. شخصی که سهوا و از روی اشتباه مطلبی را منتشر می‌کند مجرم شناخته نمی شود.
- مرتکب به جرم نشر اکاذیب باید از کذب بودن مطالب آگاه باشد. به این معنا که اگر شخصی مطلبی را منتشر کند به این تصور که این مطالب حقیقت دارد، ارتکاب جرم نشر اکاذیب درباره او صادق نیست. البته با توجه به اینکه در قانون عبارت «راساً یا به نقل قول» به کار رفته است، علم به دروغ بودن مطالب تنها شرط ارتکاب جرم نیست؛ بلکه حتی اگر فرد درباره صحت مطالب منتشره تردید داشته باشد نیز جرم به وقوع پیوسته است.
نکته مهم در اینجا این است که لازم نیست حتما مطلب کذب از زبان خود فرد باشد و تنها بازنشر کردن مطلب دروغ نیز برای تحقق جرم نشر اکاذیب کافی است. - شرط دیگری که برای جرم دانستن این عمل لازم است این است که فرد در انجام این کار سوءنیت داشته باشد. در صورتی که نیت فرد برای «اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی» به اثبات برسد فرد مجرم شناخته می‌شود. حتی در صورتی که این نیت به وقوع نپیوندد باز هم نیت وی برای مجرم دانستن او کافی است.
