حتما تا الان برای شما هم پیش آمده که از شخصی خاصی برای بهاء کالا یا بدهی خود چک دریافت کنید و برای پاس کردن آن در تاریخ مقرر چک را به بانک بروید. اما بعد از اینکه نوبت شما می رسد، مسئول باجه بعد چک کردن حساب صادرکننده چک، می گوید که موجودی حساب کافی نیست و یک مهر برگشت روی چک میزند. حال شما نمیدانید که با آن چک چه کنید؟!!!
گاهی اوقات با خود طرف تماس میگیرید و به او اطلاع می دهید که حسابش خالی بوده و چک او برگشت خورد. اما گاهی شما اصلا طرف را نمیشناسید و یا اصلا شماره صادرکننده چک در دسترس نمی باشد.
حال شما باید برای پیگیری مطالبه چک خود باید از طریق شکایت به دادگستری و دادگاه طرف مقابل خود را پیدا کنید. فرد یا حاضر میشود که مبلغ چک را پرداخت کند و یا اعلام می کند که فعلا همچین مبلغی را ندارد و دادگاه ادامه دارد…
در واقع نگران نباشید. چون دعوای مطالبه چک آسان تر و راحتر از مطالبه سفته است و شما می توانید با دادخواست به دادگاه خیلی سریعتر به مبلغ خود برسید.
ارکان دعوای مطالبه وجه چک
اولین رکن دعوای مطالبه چک این است که سند و مدرک دین، «چک» باشد. در ماده ۳۱۰ قانون تجارت، چک را اینگونه تعریف کرده است: «چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال‌علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌نماید.»
شرایط مطالبه وجه چک زودتر از موعد مقرر
دومین رکن مطالبه چک «حال شدن» چک یا همان رسیدن «سر رسید چک» می‌باشد. چرا که هر قرضی که هنوز سررسید آن نرسیده باشد، امکان مطالبه وجه در آن وجود نخواهد داشت. در این خصوص ماده ۳ قانون صدور چک مقرر کرده که چک فقط در همان تاریخ درج شده در آن و یا پس از تاریخ مذکور قابل وصول از بانک خواهد بود.
به همین دلیل صادرکننده چک باید در تاریخ مندرج در آن معادل مبلغ چک به حساب خود در بانک محال‌علیه داشته باشد و یا اگر ندارد واریز کند. فقط در صورتی لازم نیست وجه چک را در حساب داشته باشد که هنوز موعد مقرر چک نرسیده باشد. چکی که قبل از موعد به بانک ارجاع داده شود، بانک حق پرداخت وجه یا برگشت آن را نخواهد داشت.
چرا که چک موعددار از طرف صادر کننده دستور پرداختی دارد و باید او تماس گرفته شود و هماهنگ شود. حتی اگر خواهان قبل از سر رسید، وجه چک یا سفته ای را از دادگاه مطالبه نماید دادگاه به استناد عدم سر رسید، قرار رد دعوا را صادر خواهد کرد.
مطالبه چک حقوقی
اگر چک مهلت دار بوده اما در تاریخ درج شده در چک پاس نشده و یا دارای خط خوردگی باشد، وصف چک حقوقی است. مواردی که برای تایید چک حقوقی لازم است، عبارتند از:
- چکی که در حین یک قرارداد صادر شده و در قرارداد شماره آن ذکر شده باشد.
- چکی که به امانت به شخصی سپرده شده باشد و یا برای ضمانت انجام کاری صادر شده باشد.
- چکی که زودتر از تاریخ آن به بانک سپرده شده باشد و کلر شود.
- چکی که دارای خط خوردگی باشد و یا مبالغ عددی و حروفی آن یکسان نباشد.
- چکی که تاریخ بالای آن با تاریخ زیر امضا مغایر باشد.
- چکی که از تاریخ برگشت زدن آن ۶ ماه گذشته باشد.
- چکی که از تاریخ سررسید آن ۶ ماه گذشته باشد.
با توجه به مطالب فوق، چون وصف چک حقوقی بوده و بنابراین می‌بایست دادخواست مطالبه وجه چک مطرح گردد. در نتیجه، دادگاه دادخواست فرد دارنده چک را بررسی کرده و در صورت کافی بودن مدارک، حکم به محکومیت خوانده و محکوم می‌بایست مبلغ چک را پرداخت نماید.
در حالتی که چک حقوقی باشد امکان گرفتن حکم جلب در ابتدا وجود ندارد. اما در صورتی که محکوم از پرداخت مبلغ چک خودداری کند، می‌توان از طریق اجرای حکم دادگاه صادر کننده رای، حکم جلب صادر کننده چک اخذ نمود.
مراحل مطالبه چک
برای دعوای مطالبه چک باید با مدارک و شواهد کافی به دادگاه مراجعه کرده و دادگاه نیز با درنظر گرفتن تمام زوایا حکم می دهد.
- اگر مبلغ چک کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد، برای حل دعوا و اختلاف طرفین به شورای حل اختلاف ارجاع داده میشود. در صورتی که مبلغ آن بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد، به دادگاه محل صدور چک ارجاع خواهد شد.
- برای ثبت دادخواست مطالبه وجه چک می‌بایست هزینه دادرسی پرداخت شود که هزینه دادرسی مبالغ زیر ۲۰ میلیون تومان ۲/۵ درصد و بالای ۲۰ میلیون تومان ۳/۵ درصد مبلغ خواسته شده است.
- اگر خواهان مطالبه چک از اموال و دارایی صادر کننده چک آگاه باشد، در صورت بدرفتاری و بدقولی صاحب دسته چک، او می‌تواند از طریق قرار تامین خواسته، حکم توقیف اموال صادرکننده چک را تا صدور حکم قطعی دادگاه بگیرد. هزینه تامین خواسته بر اساس چک، بسیار اندک است.
- دادخواست مطالبه وجه چک از جمله دعاوی حقوقی و مالی است. بنابراین می‌توان علاوه بر اصل مبلغ خواسته، خسارت تاخیر، هزینه دادرسی، هزینه وکیل چک در حد تعرفه را از صادرکننده چک طلب نمود.
نکات مهم در مطالبه چک
در فرآیند توقیف اموال خوانده یا همان صادرکننده چک از طریق دادگاه، اگر اموال غیرمنقول و منقول دارای سند بنام خود شخص خوانده باشد، بصورت فوری توقیف می‌گردد. اما در صورتی که سند آن اموال بنام یکی از اقوام شخص خوانده باشد و یا سند رسمی نداشته باشد، قابل توقیف نیست. اما با ارائه قولنامه و یا دلایلی مانند وجود شاهدان تحت شرایطی می‌توان وارد فرآیند فروش یا مزایده شد.
- در چکی که مبلغ عددی با حروفی آن یکسان نیست، مبلغ کمتر ملاک قرار می‌گیرد، مگر درصورت دلیل یا شاهدی مثل: وجود قرارداد.
- اولین نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که دادگاه صالح برای رسیدگی، در شهر محل برگشت زدن چک می‌باشد.
- دلایل اصلی برای ارائه دادخواست مطالبه وجه چک، اصل و یا کپی چک و نیز گواهی عدم پرداخت است.
- در متن دادخواست، می‌بایست شماره چک، نام و کد بانک، شعبه صادر کننده و مبلغ خواسته مشخص باشد.
· مطالبه چک از طریق مراجع کیفری
صدور چک بلامحل در قانون چک جرم محسوب مي شود. دارنده چک در صورت وجود شرايطي مي تواند از صادر کننده به چک بلامحل شکايت کيفري نمايد. دادسرا به شکايت شاکي رسيدگي کرده و در صورت وجود شرايط و عدم پرداخت وجه چک با صدور کيفر دادخواست و نهايتا صدور دادنامه در دادگاه کيفری دو، مجازات حبس در انتظار صادر کننده چک بلامحل خواهد بود.
مزايای وصول چک با طرح شکايت کيفری:
دارندگان چک هاي برگشتی به چند دليل اين روش را براي وصول چک انتخاب می کنند.
- سرعت روند رسیدگی.
- کم هزینه بودن.
- ضمانت اجرای قوی دارندگان چک.
· مطالبه چک با تقديم دادخواست به دادگاه حقوقی
در صورتی که امکان طرح شکايت کيفري عليه صادرکننده به دلايل فوق امکان پذير نباشد و يا دارنده چک به هر دليلي تمايلي به طرح شکايت کيفري نداشته باشد مي توان از طريق تنظیم دادخواست و تقدیم آن به شعب حقوقی دادگاه صالح، وجه چک را مطالبه نماید.
رسيدگی در دادگاه ها معمولا طولانی و زمان بر است. راي که توسط دادگاه بدوي صادر مي شود قابل اعتراض در دادگاه تجديدنظر است و اغلب صادر کنندگان چک به منظور طولانی کردن روند دادرسی اقدام به طرح دعوای تجديدنظر خواهي و اعسار از پرداخت هزينه تجديد نظرخواهی مينمايند که حداقل تاخيري چند ماهه در روند رسيدگي ايجاد می کند.
در اين روش توصيه مي شود حتما از نهاد تامين خواسته براي توقيف اموال صادر کننده چک استفاده شود. در صورت درخواست دارنده چک دادگاه مکلف است اموال صادر کننده چک را تا سقف مبلغ چک توقيف نمايد. اين اموال مي تواند حساب بانکی، ملک، سهام، یا هر چيز ديگري باشد که مالکيت داشته و قابليت توقيف دارد.
مزيت اين روش اين است که امکان طرح دعوی عليه همه ظهرنويسان و ضامنين وجود دارد و بعلاوه می توان خسارت تاخير تاديه وجه چک را نيز مطالبه نمود. پس از صدور دادنامه قطعي مي توان اجراي حکم دادگاه را درخواست نمود. پس از درخواست اجرای حکم، اجراييه صادر ميگردد.
· مطالبه چک از طريق صدور اجرائيه دادگاه بدون نياز به صدور حکم:
اين روش، روشي جديد و نو در قانون جديد چک است. در اين روش ديگر نيازي به طي پروسه طولاني رسيدگي در دادگاه نيست و دارنده چک می تواند از دادگاه مستقيما صدور اجرائيه جهت وصول وجه چک را درخواست نمايد. اين روش صرفا در مورد چک های صيادی قابليت اجرا دارد.
شرایط درخواست صدور فوری اجرائيه از دادگاه
- چک بايد مشمول سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی یا به اصطلاح چک صیادی باشد.
- صدور گواهي عدم پرداخت به همراه کد رهگيري از سوی بانک محال علیه.
- تاييد مطابقت امضای صادر کننده با امضاي روي چک توسط بانک.
حتي در صورتی که شرايط فوق وجود داشته باشد در موارد زير امکان استفاده از اين روش وجود ندارد:
- وصول چک در متن آن مشروط به تحقق شرطي باشد.
- در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
- گواهینامه عدم پرداخت چک مطابق مقررات قانونی صادر نشده باشد.
در صورتي که امکان صدور مستقيم اجرائيه از دادگاه وجود نداشته باشد مي توان از طريق تقديم دادخواست مطالبه وجه چک، وجه آن را مطالبه و وصول نمود.
· مطالبه چک از طریق دایره اجرای ثبت
با توجّه به این که، چک «در حکم اسناد لازم‌الاجرا» است، دارنده چک می‌تواند از طریق دایره‌ی اجرای ثبت درخواست صدور اجرایّیه علیه صادر‌کننده‌ی چک نماید. (مادّه ۲ قانون صدور چک). البتّه، اقدام ثبتی از طریق ادارات ثبت اسناد و املاک، نیازمند وجود و تحقّق شرایطی است.
از جمله این شرایط، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فقط علیه صادرکننده چک امکان پذیر است.
- باید مطابقت امضای چک با نمونه امضای صادرکننده در بانک، گواهی شده باشد.
- صادرکننده چک اموالی داشته باشد، و دارنده‌ی چک نیز آن اموال را به اجرای ثبت معرّفی کند.
- به علاوه، نیازمند پرداخت نیم عُشر اجرایی از سوی دارنده چک است.
- ضمن اینکه، لاشه چک هم در این مرحله، از دارنده چک دریافت میشود.
