فرزند خواندگی عبارت است از اعطای سرپرستی کودکانی که بدون سرپرست شناخته شوند و تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار گرفته باشند، به خانواده های متقاضی واجد شرایط.
کودکانی برای فرزند خواندگی انتخاب می شوند که والدین یا جد پدری آن ناشناخته باشند و کلیه تلاش ها و کوشش های حرفه ای جهت شناسایی والدین و بازگشت کودک به خانواده مؤثر واقع نگردیده باشد؛ و حتما از طریق مراجع قضایی تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور قرار گرفته باشد.
این کودکان به خانواده هایی که قانون تعیین می کند، برای فرزند خواندگی سپرده می شود.
افراد واجد شرایط برای فرزند خواندگی
- زن و شوهری که پنج سال از ازدواجشان گذشته باشد و صاحب فرزندی نشده باشند به شرطی که دست کم یکی از آنها بیشتر از سی سال سن داشته باشند.
- زن و شوهر دارای فرزند مشروط بر این که حداقل یکی از آنها بیشتر از سی سال سن داشته باشد.
- دختران و زنان بدون شوهر در صورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند، منحصرا حق سرپرستی فرزند دختر را دارند.
- زن و شوهرانی که توسط پزشکی قانونی اثبات شده باشد که توانایی بچه دار شدن ندارند احتیاجی به گذشتن پنج سال از زندگی مشترک شان ندارند.
- افرادی که از بستگان کودک یا نوجوان هستند و درخواست پذیرفتن سرپرستی را داده باشند.
شرایطی که سازمان بهزیستی برای زوجین داوطلب فرزند خواندگی در نظر گرفته است
- زن و شوهر هر دو ایرانی و مقیم ایران باشند.
- از تاریخ ازدواج آن دو پنج سال تمام گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزندی نشده باشند.
- یکی از زوجین حداقل سی سال سن داشته باشد.
- زوجین دارای سوء سابقه نباشند.
- زوجین و یا یکی از آنها دارای تمکن مالی باشند.
- زن وشوهر بیماری صعب العلاجی نداشته باشند.
- زوجین معتاد به مواد الکلی، مواد مخدر و سایر اعتیادات مضر نباشند.
- هر دو نفر دارای صلاحیت اخلاقی باشند.
سرپرستی دائم و موقت در فرزند خواندگی
بچه هایی که در شیرخوارگاه ها و مراکز شبانه روزی پذیرش می شوند دو گروه هستند، گروهی از آنها که بدون سرپرست هستند و هویت و خانواده آنها مشخص نیست و گروهی دیگر که بد سرپرست هستند یعنی خانواده دارند اما به دلایلی مانند ناهنجاری های خانوادگی و آسیب سازمان بهزیستی به صورت موقت نگهداری از آنها را بر عهده گرفته است.
بچه هایی بی سرپرستی که خانواده آنها مشخص نیست با توجه با توجه به شرایط و ضوابط و طبق قانون های مشخص شده به عنوان فرزند خوانده دائم به خانواده ها سپرده می شود.
بچه های دارای خانواده های بدسرپرست که به صورت موقت در بهزیستی مهمان هستند، فقط زمانی که با نظر کارشناسان سازمان بهزیستی دلایل روشنی مطرح شود و به تایید مقام های قضایی برسد که والدین آنها صلاحیت نگهداری از بچه را ندارند، امکان واگذاری چنین کودکانی به خانواده های متقاضی فرزند خواندگی وجود دارد.
مدارک مورد نیاز فرزند خواندگی
- متقاضیان فرزند خواندگی باید به طور رسمی تقاضای خود را به سازمان بهزیستی اعلام کنند. گاهی متقاضیان شروع کار خود را از دادگاه آغاز می کنند و سپس به بهزیستی معرفی می شوند.
- کپی صفحه اول و دوم شناسنامه زوجین.
- کپی سند ازدواج.
- گواهی نازایی زوجه از پزشک متخصص زنان و زایمان.
- گواهی پزشکی قانونی مبنی بر عقیم بودن زوجین یا یکی از آنان.
- ارائه حکم سرپرستی آزمایشی از مراجع قضایی.
- گواهی عدم سوء پیشینه و عدم اعتیاد زوجین.
- گواهی سلامت جسم و روان از پزشک قانونی برای زوجین.
- گواهی تمکن مالی، اعم از فیش حقوقی، فتوکپی سند منزل مسکونی و اموال دیگر.
- مشاوره قبل از پذیرش فرزند که زوجین قبل از تشکیل کمیته فرزند خواندگی موظف به شرکت در آن هستند؛ نتیجه جلسات در پرونده درج می گردد.
مراحل درخواست فرزند خواندگی
ابتدا متقاضیان در سامانه فرزند خواندگی سازمان بهزیستی ثبت نام اولیه انجام می دهند. بهزیستی پس از بررسی مدارک ارسال شده متقاضیان را به مشاوران سازمان معرفی می کند، تعداد جلسات مشاوره به به تشخیص سازمان بهزیستی بستگی دارد.
مددکاران از محل سکونت متقاضیان بازدید می کنند و برای اطمینان پیدا کردن از وضعیت رفتاری و اخلاقی و اجتماعی آنان تحقیقات محلی انجام می دهند. پرونده آنان به کمیته ویژه در سازمان بهزیستی هر استان برای بررسی و پیگیری ارسال می شود
اگر به تشخیص کمیته تشکیل شده، متقاضیان پذیرفته شوند در لیست نوبت قرار می گیرند و برای انتخاب فرزند به شیرخوارگاه معرفی می شوند. زمانی که نوبت آنها فرا رسید به بهزیستی می روند و فرزند مورد نظرشان (توسط سازمان یا خود متقاضیان) انتخاب می گردد.
بعد از انتخاب فرزند، والدین متقاضی به دادگاه معرفی می شوند و توسط دادگاه حکم سرپرستی موقت (آزمایشی) برایشان صادر می شود. در طول دوره آزمایشی مددکاران و مشاوران بهزیستی به نحوه نگهداری کودک نظارت می کنند، حداقل سه مددکار اجتماعی از کودک و خانواده جدیدش بازدید می کنند. و شرایط او را به مراجع ذی صلاح گزارش می دهند.
پس از دوره آزمایشی 6 ماهه در صورت واجد شرایط بودن پرونده برای سرپرستی دائم بررسی می گردد. در صورتی که وضعیت مراقبت از فرزند و منافع او و توانایی خانواده مورد تایید قرار گیرد، گزارش نهایی برای صدور حکم قطعی سرپرستی به دادگاه ارائه می شود.
چه کسانی می توانند اقدام به فرزند خواندگی کنند؟
در سال 1392 قانون جدیدی برای فرزند خواندگی مصوب شد که به موجب آن برای دختران مجرد بالای 30 سال این امکان فراهم شد تا بتوانند سرپرستی یک کودک را بر عهده بگیرند. البته اولویت بندی متقاضیان فرزند خواندگی با هم تفاوت دارد که به ترتیب زیر است.
- رتبه اول اولویت ها با زوج هایی است که فرزند ندارند.
- دختران مجرد بالای 30 سال در رتبه دوم اولویت ها قرار دارند.
- زوجین دارای فرزند نیز در رتبه سوم اولویت قرار دارند.
بنابراین دختران مجرد بالای سی سال که احتمال ازدواج برای آنها کم است و سن ازدواجشان گذشته یا سن باروری آنها سپری شده است می توانند سرپرستی کودکی را بر عهده بگیرند. ابتدا این نکته را بیان می کنیم که زنان و دختران مجرد تنها می توانند فرزند دختر را به سرپرستی بگیرند.
شرایط فرزند خواندگی
این افراد مانند دیگر متقاضیان برای فرزند خواندگی تمام شرایط عمومی که برای دیگر سرپرستان مطرح است را باید داشته باشند. از جمله این شرایط به موارد زیر اشاره می کنیم.
- انجام واجبات و ترک محرمات
- عدم محکومیت جزایی موثر
- دارای تمکن مالی مالی باشد.
- سلامتی جسمی و روحی و توانایی نگهداری و تربیت فرزند تحت سرپرستی خود را داشته باشد.
- محجور نباشد یعنی طبق قانون توانایی انجام امور مالی و غیر مالی خود را داشته باشد و نیازمند قیم نباشد.
- عدم اعتیاد به مواد مخدر، روانگردان، الکل
- عدم ابتلا به بیماری های واگیردار با صعب العلاج
- داشتن صلاحیت اخلاقی
- اعتقاد به یکی از ادیانی که در قانون اساسی جمهوری اسلامی به رسمیت شناخته می شود.
نکته حائز اهمیت این است که دخترانی که عهده دار فرزند خواندگی شدند اگر پس از اخذ فرزند قصد ازدواج داشته باشند باید همسر خود را به سازمان بهزیستی معرفی کنند و صلاحیت او هم بررسی شود در صورتی که صلاحیتش تایید شد حکم فرزند خواندگی مجددا برای هر دو آنها صادر می شود.
دختران مجرد پس از دریافت فرزند خواندگی باید به یکی از کلینیک های مددکاری سازمان بهزیستی مراجعه کنند و پرونده تشکیل دهند تا بازرسان و مددکاران حداقل سالی دوبار از فرزند و شرایط زندگی او بازدید کنند.
نحوه دریافت حکم سرپرستی دائمی فرزند خواندگی
بعد از دوره شش ماهه آزمایشی دادگاه با بررسی شرایط لازم و گزارش سازمان بهزیستی مبنی بر اینکه دوران آزمایشی با موفقیت سپری شده است، حکم سرپرستی دائم صادر می شود. بعد از صدور حکم، فرایند صدور شناسنامه برای کودک با مشخصات والدین صورت می گیرد. در اسناد سجلی در ثبت احوال فرزند خواندگی ثبت می شود اما در شناسنامه برای جلوگیری از آسیب های روحی فقط یک کد درج می شود.
به دلیل اینکه فرزند خوانده از ارثیه والدین بهره مند نمی شود، برای تامین آینده وی یک سوم از اموال والدین از طریق دفترخانه های رسمی و یا مراجع قضایی به نام فرزند می شود. در صورت تشخیص سازمان بهزیستی مبنی بر آسیب پذیری کودک و عدم شایستگی والدین قانونی یا مراجعه والدین حقیقی کودک با هماهنگی دادگاه حکم سرپرستی قابل فسخ است.
میزان تمکن مالی متقاضیان فرزند خواندگی چه مقداری باید باشد؟
منظور از تمکن مالی این است که فرد متقاضی فرزند خواندگی باید دارای شغل و درآمد ثابت باشد، بیمه داشته باشد و از پس هزینه ها زندگی خودش و کودک بر بیاید. در نتیجه اشخاصی که فرزندی را به سرپرستی می گیرند باید همه هزینه های فرزند خوانده را تقبل کنند.
