قرارداد ضمان یکی از قرارداد های پرکاربرد است که در مواقع مختلفی بسته می‌شود. به عنوان مثال در بانک‌ها برای پرداخت وام از شما می‌خواهند یک یا چند ضامن معرفی کنید. یا برای استخدام کارگر نیاز به معرفی ضامن برای ضمانت حسن انجام کار است. در ادامه این قرارداد مهم معرفی کرده و به بررسی اثرات آن می‌پردازیم.
مفهوم قرارداد ضمان چیست؟
ضمان در لغت به معنای به عهده گرفتن و تعهد است. تنظیم قرارداد ضمان به این معناست که یک نفر دین و بدهی فرد دیگری را به عهده می‌گیرد و دین را از دوش بدهکار برمی‌دارد. البته لغت ضمان معانی دیگری نیز در اصطلاحات حقوقی دارد.
به عنوان مثال در صورت ایجاد آسیب به مال دیگری گفته می‌شود که فرد واردکننده آسیب ضامن جبران خسارت وارده است. یعنی جبران خسارت را به عهده دارد. اما عقد یا قرارداد ضمانت قراردادی است که طی آن ضامن متعهد می‌شود طلب طلبکار را پرداخت کند. انعقاد قرارداد ضمان میان ضامن و طلبکار انجام می‌شود و بدهکار در این قرارداد نقشی ندارد.
مطالعه بیشتر: تنظیم قرارداد
تفاوت ضمان عقدی و عقد ضمان چیست؟
ضمان عقدی یک مفهوم عام است که نوعی از ضمانت به معنای عام در آن اتفاق می‌افتد. ضمان عقدی شامل حواله، کفالت و قرارداد ضمانت می‌شود. حواله به این معناست که وقتی فردی از کسی طلبکار و به فرد دیگری بدهکار است از بدهکار درخواست می‌کند که به جای پرداخت بدهی به خود او، مبلغ را به طلبکار او بدهد. در اینجا نوعی ضمانت رخ می‌دهد.
کفالت نیز زمانی رخ می‌دهد که فردی ضامن بدهکار می‌شود تا هر زمان که طلبکار خواست بدهکار را احضار کند، ضامن که در این قرارداد به او کفیل گفته می‌شود شخص بدهکار را حاضر نماید. اما عقد ضمان یک قرارداد مستقل است که موضوع آن پرداخت بدهی فردی بدهکار توسط ضامن است و زیر مجموعه ضمان عقدی محسوب می‌شود.
ویژگی‌های قرارداد ضمان
با قرارداد ضمانتنامه روابطی حقوقی میان طرفین متشکل و نافذ می‌گردد. اهم آن عبارتست از:
با عقد قرارداد ضمان، ضامن در برابر طلبکار متعهد می‌شود.
ضمان به معنای به عهده گرفتن است. یعنی که ضامن بدهی را از عهده بدهکار برداشته و خود متعهد به پرداخت آن می‌شود. البته این یک پیشنهاد از طرف ضامن است و طلبکار می‌تواند آن را بپذیرد یا نپذیرد. در صورت پذیرش طلبکار این قرارداد منعقد می‌شود.
بعد از انعقاد این قرارداد، دینی که قبلا به عهده بدهکار بوده اکنون به عهده ضامن قرار می‌گیرد. ضمنا اثر این قرارداد صرفا قرار گرفتن یک دین به عهده ضامن است و برخلاف قرارداد خرید و فروش، مالی در این قرارداد منتقل نمی‌شود و صحبتی از یک مال در نگارش قرارداد ضمان وجود ندارد.
وجود یک بدهی برای تنظیم قرارداد ضمان ضروری است
تنها در صورت وجود یک بدهی بر عهده بدهکار می‌توان تنظیم قرارداد ضمانت را انجام داد. بنابراین تا وقتی که دین یا بدهی وجود نداشته باشد قرارداد ضمان نیز از معنا تهی است. اما ممکن است که بدهی در زمان حاضر به عهده بدهکار نباشد و سبب بدهی برای بدهکار پیش آمده باشد.
به عنوان مثال، بعد از ازدواج و با جاری شدن صیغه نکاح دائم، پرداخت نفقه بر عهده مرد قرار می‌گیرد و این وظیفه برای حال و آینده و برای هر زمانی وجود دارد.دین مربوط به نفقه زمان آینده به دلیل اینکه هنوز این زمان فرا نرسیده است به عهده مرد مستقر نشده است. اما پرداخت نفقه آینده نیز به عهده مرد است و می‌توان این دین را نیز ضمانت کرد.
تنها پذیرش پیشنهاد ضمانت توسط طلبکار برای عقد قرارداد کافی است
در تنظیم قرارداد عقد ضمان بدهکار هیچ نقشی ندارد و رضایت او برای بسته شدن این قرارداد ضروری نیست. تنها دادن پیشنهاد ضمانت از سوی ضامن و پذیرفتن آن توسط طلبکار برای ثبت این قرارداد کفایت می‌کند و هیچ تشریفات دیگری نیاز نیست.
ضامن و طلبکار نمی‌توانند هر زمان که خواستند قرارداد را به هم بزنند
دو طرف قرارداد ضمان اختیار بر هم زدن قرارداد را در هر زمان که خواستند ندارند. تنها در مواردی که قانون مشخص کرده که دو طرف حق فسخ قرارداد را دارند می‌توانند عقد را به هم زد. در ادامه مواردی که فسخ قرارداد ضمان مجاز شمرده شود را توضیح می‌دهیم.
- مطابق قانون نیازی نیست که حتما شخص ضامن از توان مالی بالا برخوردار باشد. اما اگر توانایی او به حدی نباشد که بتواند بدهی بدهکار را بپردازد و طلبکار نیز در هنگام انعقاد قرارداد از این موضوع بی خبر باشد و بعد از بستن قرارداد از آن مطلع شود می‌تواند این قرارداد را فسخ کند. دلیل آن نیز این است که قرارداد به این هدف بسته می‌شود که طلبکار راحت تر به پول خود برسد. در حالی که نداشتن توان مالی ضامن باعث می‌شود طلبکار به طلب خود نرسد. بنابراین طلبکار در این حالت می‌تواند قرارداد ضمان را فسخ کند.
- همانطور که ذکر شد یکی از شرایط تنظیم قرارداد ععقد ضمان این است که یک بدهی ایجاد شده باشد. بنابراین اگر این بدهی از بین برود به خودی خود قرارداد ضمان نیز بی اعتبار می‌شود. به عنوان مثال یک نفر یک واحد مسکونی را از شخصی خریداری می‌کند و به موجب آن پانصد میلیون تومان به فروشنده بدهکار می‌شود. در این صورت ضامن می‌تواند این بدهی را به عهده بگیرد. حال اگر فروشنده و خریدار طی شرایطی برای یکی از طرفین یا هردو حق فسخ تعیین کرده باشند، در صورت به هم خوردن قرارداد، قرارداد ضمانتنامه نیز به خودی خود از بین می‌رود.
- حالت دیگری نیز وجود دارد و آن نیز این است که در هنگام انعقاد قرارداد ضمانت ، برای طرفین یا یکی از آنها حق فسخ تعیین شود. در این صورت نیز امکان فسخ قرارداد ضمان وجود دارد.
اثرات تنظیم قرارداد ضمان
همانطور که گفته شد اثر تنظیم قرارداد ضمان انتقال بدهی از بدهکار به ضامن است. پس طلبکار برای گرفتن طلب خود تنها می‌تواند به ضامن مراجعه کند. این مورد تنها اثر اصلی قرارداد ضمانت است و اثرات دیگر را می‌توان به صورت توافقی در قرارداد ذکر کرد. اثرات تنظیم قرارداد ضمان می‌تواند به اشکال دیگری نیز وجود داشته باشد.
به عنوان مثال ضامن و طلبکار می‌توانند توافق کنند کنند که ضمانت، وثیقه پرداخت بدهی باشد. معنی آن این است که بدهکار با انعقاد قرارداد ضمان از دین خود بری نمی‌شود و همچنان دین بر عهده اوست. ولی ضامن در کنار او مسئولیت پرداخت بدهی را بر عهده می‌گیرد. به شما پیشنهاد می کنیم قبل از انعقاد قرارداد با یک مشاوره حقوقی آنلاین مشورت کنید تا از کم و کیف این قرارداد به طور دقیق مطلع شوید.
اگر بدهکار نتواند بدهی خود را پرداخت کند، طلبکار می‌تواند برای گرفتن دین خود به ضامن مراجعه کند. در این حالت، ضامن و بدهکار در طول یکدیگر زیر دین هستند و خود بدهکار برای ادای دین اولویت دارد. به این نوع ضمان، ضمان وثیقه ای گفته می شود. قراردادهایی که در بانک ها برای پرداخت وام به افراد بسته می‌شود، از این نوع است. خود گیرنده وام مسئول پرداخت اقساط وام است و در صورت عدم توانایی او برای پرداخت بدهی، بانک به ضامن مراجعه کرده و از او دین خود را طلب می‌کند.
نوع دیگری از اثراتی که در قرارداد ضمان می‌تواند وجود داشته باشد، در ضمان تضامنی دیده می‌شود. طرفین قرارداد ضمان می‌توانند توافق کنند که بدهکار و ضامن در عرض یکدیگر و به طور همزمان مسئول پرداخت بدهی باشند. در این صورت طلبکار می‌توانند به هر یک از دو طرف ضامن و بدهکار برای دریافت طلب خود مراجعه کند. در این حالت هیچ ترتیبی برای مراجعه به این دو فرد وجود ندارد و حتی طلبکار می‌تواند بخشی از طلب خود را از بدهکار و بخشی را از ضامن دریافت کند. این نوع ضمانت بیشترین تضمین را برای طلبکار فراهم می‌کند و در این صورت طلبکار برای دریافت طلب خود اطمینان بیشتری خواهد داشت.
رابطه بین ضامن و بدهکار اصلی در تنظیم قرارداد ضمان
بعد از پرداخت طلب توسط ضامن، شخص ضامن می‌تواند برای بازپس گیری آنچه پرداخت کرده به بدهکار اصلی مراجعه کند. البته به شرطی ضامن می‌تواند برای گرفتن این مبلغ ادعا داشته باشد که ضمانت را با اجازه بدهکار انجام داده باشد و قصد پرداخت رایگان بدهی را نداشته باشد.
اگر مبلغی که ضامن به طلبکار پرداخته بیشتر یا کمتر از مقدار بدهی بوده باشد، در هر صورت ضامن تنها می‌تواند به اندازه مبلغ بدهی از بدهکار اصلی طلب کند؛ نه بیشتر و نه کمتر. البته اگر بخواهد می‌تواند کمتر از مبلغ بدهی از بدهکار طلب کند ولی امکان گرفتن مبلغ بیشتر وجود ندارد مگر اینکه خود بدهکار آن را بپذیرد.
اگر بدهی بدهکار به طلبکار مدت دار باشد ولی قرارداد ضمانت بدون مدت بسته شود، ضامن باید به محض فرا رسیدن موعد پرداخت بدهی، دین خود را به طلبکار بپردازد. بعد از آن می‌تواند برای دریافت مبلغ به بدهکار اصلی مراجعه کند.
حالت برعکس آن نیز می‌تواند برقرار باشد. یعنی دین بدهکار به طلبکار مدت دار نباشد ولی قرارداد ضمانت دارای مدت بسته شده باشد. در این صورت ضامن می‌تواند تا رسیدن موعد مقرر شده در قرارداد ضمانتنامه برای پرداخت بدهی صبر کند و بعد از آن برای دریافت مبلغ پرداخته شده به بدهکار اصلی رجوع کند.
سخن آخر
در تنظیم قرارداد عقد ضمان باید دقت زیادی به خرج دهید زیرا این قرارداد از این جهت که بدهی را به ضامن منتقل می‌کند از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
