تنظیم لایحه و نگارش لایحه یکی از آن فعالیت‌هایی است که کمتر کسی بیرون از فضا و تخصص حقوقی، توانایی انجام آن را دارد. تنظیم لایحه حقوقی یا کیفری معمولا توسط وکیل پایه یک دادگستری یا متخصصان خبره حقوقی تنظیم می‌شود و کاربرد اصلی‌شان رساندن درخواست، اعتراض یا نکته دیگری به مراجع قضایی است.
تنظیم انواع لایحه
تنظیم لایحه با اصول و مقررات خاصی انجام می‌شود و از جمله فعالیت‌های پرپیچ و خم وادی حقوق است. نگارش لایحه قانونی یکی از انواع اوراق قضایی است که با اصول خاصی انجام می‌شود. جالب است بدانید که تنظیم لایحه به دو شکل حقوقی یا دولتی تقسیم می‌شوند:
لایحه دولتی
لایحه دولت به عریضه‌هایی گفته می‌شود که توسط دولت به مجلس شورای اسلامی ارسال می‌شوند. لوایح دولتی معمولا دربردارنده پیشنهادهای دولت و اصحاب دولت برای وضع یک قانون جدید هستند. دولت باید پیشنهادهای خود برای وضع یک قانون جدید یا مسائل مربوط به بودجه را توسط انواع لوایح به اطلاع مجلس شورای اسلامی برساند تا سایر فرایندهای قانونی آن نیز طی شود.
لایحه حقوقی
لوایح حقوقی نیز به درخواست‌ها یا دفاعیه‌هایی گفته می‌شود که از طرف یک شخصیت حقوقی یا حقیقی به هر مرجع قضایی ارسال می‌شود. لایحه های حقوقی ممکن است با محتوای متفاوتی عرضه شوند. گروهی از آن‌ها درباره دفاعیات، گروهی دیگر درباره واخواهی و برخی دیگر به دادخواهی مربوط می‌شوند. موارد زیر، جزو پرکاربردترین لوایح حقوقی هستند:
- تنظیم لایحه حقوقی درخواست ممنوع الخروجی محکوم علیه.
- نگارش لایحه برای درخواست صدور برگ اجرائیه.
- تنظیم لایحه حقوقی درخواست کپی از همه یا بخشی از برگه‌های پرونده.
- لایحه مجهول المکان اعلام کردن خوانده.
- لایحه اعلام نشانی و آدرس خوانده.
- استشهادیه مربوط به اعسار زوجه از پرداخت هزینه دادرسی.
- استشهادیه اعسار از پرداخت مهریه و تقسیط مهریه زوجه.
- لایحه استرداد درخواست.
- لایحه معرفی داور و قبول داوری در پرونده‌های طلاق.
- لایحه حقوقی درخواست ترک تعقیب متهم.
لوایح حقوقی مربوط به عموم مردم هستند و با عنوان “لایحه دفاعیه” نیز شناخته می شوند. ما در این مقاله، ابتدا انواع اوراق قضایی که لایحه نیز یکی از آن‌هاست را بررسی می‌کنیم، سپس به سراغ آموزش و روش نوشتن لایحه حقوقی می‌رویم و اصول کلی نوشتن یک لایحه خوب را از نظر می‌گذرانیم.
اوراق قضایی چیست؟
برگه‌هایی که از سمت خواهان یا خوانده ارسال می‌شوند، باعث می‌شوند که روند کلی محاکم قضایی و شوراهای حل اختلاف با نظم و ترتیب بیشتری به پیش برود. دادخواست‌ها یا اعتراض‌های مراجعه‌کنندگان به دادگاه‌ها، باعث می‌شود که قاضی، دادستان و وکلا به پرونده تسلط بیشتری پیدا کنند؛ در نتیجه روند کلی کار با نظم بیشتری همراه شود. به مجموعه برگه‌هایی که از سوی خواهان یا خوانده به هر مرجع قضایی ارسال می‌شوند، اوراق قضایی می گویند.
انواع اوراق قضایی
اوراق قضایی با توجه به کاربرد و محتوای هر برگه، به انواع گوناگونی تقسیم می‌شوند. این نکته را نباید فراموش کنیم که هر کدام از اوراق قضایی با ساختار و شکل کلی خاصی تنظیم می‌شوند و هیچ کس حق ندارد که از ساختار نوشتاری یکی از اوراق قضایی (مثلا شکواییه) برای نوشتن یکی دیگر از اوراق قضایی (مانند لایحه) استفاده کند.
· دادخواست
دادخواست به معنای یک برگه ای است که درخواست یا مسئله خاصی را به مراجع قانونی بیان می‌کند. دادخواست‌ها ممکن است در بازه گسترده‌ای از دادگاه‌های قضایی به کار روند. به عنوان نمونه، دسته‌ای از دادخواست‌ها با عنوان “دادخواست طلاق” نامیده می‌شوند و کاربرد اصلی آن‌ها نیز برای بیان درخواست قانونی یکی از طرفین (زوج یا زوجه) از مراجع قضایی برای صدور رای طلاق است.
مطلب پیشنهادی: برای تنظیم دادخواست چه نکاتی را باید در نظر بگیریم؟
· شکواییه
شکواییه یک دادخواست حقوقی از طرف شاکی برای به جریان انداختن یک پرونده کیفری می‌باشد. به بیان دیگر، زمانی‌که مشکلی که در گستره دادگاه‌های کیفری قرار می‌گیرد، برای شما پیش بیاید، شما باید به سراغ تنظیم شکایت و ارسال یک شکواییه قانونی به مراجع قضایی بروید. پس کاربرد اصلی شکواییه، آغاز و پیش‌برد دعاوی کیفری است.
· اظهارنامه
اظهارنامه در اصل یک ابلاغیه برای بیان رسمی یک مسئله به یک شخصیت حقیقی یا حقوقی اعم از دولتی یا غیردولتی است؛ اگر شما قصد داشته باشید که یک مسئله مانند اعلام فسخ معامله، تحویل مورد معامله، وجه چک بلامحل، فسخ نکاح به هر دلیلی، انحلال شرکت و.. را به شخص خاصی ابلاغ کنید، باید از اظهارنامه استفاده کنید. اظهارنامه یکی از اوراق قضایی است و به شکلی عمل می‌کند دریافت‌کننده آن، پس از دریافت اظهارنامه، امکان رد یا انکار کردن دریافت آن برگه را ندارد.
مطلب پیشنهادی: در مورد تنظیم اظهارنامه بیشتر بدانید.
· تنظیم لایحه
لایحه برگه‌ای است که اظهارات، دفاعیات یا نکات خاصی را از یک شخصیت حقوقی یا حقیقی به دادگاه ابلاغ می‌کند. لایحه در گذشته با عنوان عریضه نیز نامیده می شده است. گفتنی است که دسته‌ای از لوایح قانونی به دفاع از حقوق طرفین دعوا می‌پردازند؛ در نتیجه با عنوان “لایحه دفاعیه” معروف هستند.
روش نوشتن و تنظیم لایحه حقوقی
تنظیم لایحه جزو تخصصی‌ترین و پیچیده‌ترین فرایندهای قانونی مربوط به مراجع قضایی است. مسئله اینجاست که لایحه‌های حقوقی حتما باید با زبان و بیان مخصوص دادگاه‌های سراسر کشور نوشته شوند و لایحه‌هایی که با بیان عامیانه یا غیر دقیق نوشته شده باشند، ترتیب اثر نخواهند شد. در مجموع با در نظر گرفتن این مسائل، پیشنهاد می‌شود که برای تنظیم لایحه حقوقی صحیح و کارآمد به سراغ یک متخصص حقوقی یا وکیل دادگستری بروید.
· قدم اول: تشخیص نیاز در تنظیم لایحه
در اولین قدم، باید به این مسئله بیندیشید که درخواست شما در زمره کدام‌یک از انواع اوراق قضایی قرار می‌گیرد و در نتیجه، تحت عنوان کدام یک از انواع برگه‌های قضایی قرار می‌گیرد؛ به عنوان نمونه، ممکن است نیاز شما نگارش یک شکواییه یا دادخواست باشد. در چنین مواردی، اطلاق لایحه یا شکواییه به برگه قضایی‌تان، کار صحیحی نیست.
· قدم دوم: تبیین مسئله در نگارش لایحه
در بخش تبین مسئله باید به این نکته فکر کنید که لایحه ارسالی شما، دقیقا قصد دارد به چه مسئله‌ای بپردازد. زمانی‌که به خوبی بدانید که شما قصد دارید نگارش لایحه قانونی برای بیان موضوع مشخص انجام دهید، در نهایت قادر خواهید بود که لایحه خود را با بیان بهتری انجام دهید. ابتدا مسئله را برای خودتان تعریف کنید تا تسلط بهتری به موضوع پیدا کنید، سپس به سراغ نگارش مسئله بروید.
· قدم سوم: مخاطب هدف در تنظیم لایحه
در این بخش، باید به این مسئله فکر کنید که لایحه نوشته شده، دقیقا چه کسی را مخاطب قرار داده است. در برخی از موارد، اشخاص قصد دارند که لوایح حقوقی را برای یک پرونده در جریان نگارش کنند، در چنین موقعیتی، مخاطب شما به سادگی قابل‌تشخیص است. شما باید به جستجو و تحقیق بپردازید تا به این نتیجه برسید که لایحه حقوقی خود را دقیقا باید به چه مخاطبی تقدیم کنید. به عنوان مثال، باید مشخص کنید که لایحه حقوقی باید به دادگاه خانواده یا دادگاه کیفری ارسال شود.
· قدم چهارم: نگارش لایحه در قسمت مقدمه
در قسمت مقدمه، باید موضوع لایحه را بصورت مختصر اما دقیق بیان کنید. فراموش نکنید که شما در حال نگارش لایحه حقوقی هستید. لوایح حقوقی، باید با قلمی دقیق و رسمی نوشته شوند. پس زبان متن خود را بررسی کنید و سعی کنید تا حد امکان، از انواع کلمات غیر دقیق مانند “احتمالا، ظاهرا، معمولا” به هیچ عنوان استفاده نکنید.
مطلب پیشنهادی: قواعد نگارش و تنظیم نامه اداری .
· قدم پنجم: نوشتن و نگارش لایحه
متن اصلی، مهم‌ترین قسمت در نگارش لایحه حقوقی ایده‌آل است. در قسمت متن اصلی، باید ابتدا ضمائم مربوط به بیان رویداد را بیان کنید، سپس به سراغ تبیین نکته‌های تکمیلی و استدلال‌ها و دلایل کلی عریضه خود بروید.
نویسنده باید همه تمرکز خود را بر این مسئله بگذارد که متن اصلی لایحه به نحوی نگارش شود که نتیجه لایحه یا درخواست ارسال‌کننده لایحه حقوقی، منطقی و بدیهی به نظر برسد. در نگارش متن اصلی لایحه مانند مقدمه آن، باید تا حد امکان کلی گویی را به کنار بگذارید و سعی کنید که بصورت مختصر اما دقیق، همه جوانب پرونده یا درخواست را برای مخاطب بیان کنید.
· قدم ششم: نتیجه کلی پس از نگارش لایحه
در این قسمت از لایحه، باید با دقت و تمرکز، استدلال‌ها و جزییات پرونده را به هم متصل کنید و نتیجه کلی را به مخاطب خود بیان کنید. نکته حائز اهمیت در نوشتن نتیجه این است که این بخش باید به موجزترین شکل ممکن نوشته شود. همچنین این مسئله را هم در نظر داشته باشید، که هر لایحه با توجه به جزئیات و علت نگارش آن، باید نتیجه‌گیری متفاوتی داشته باشد. به عنوان مثال، در نوشتن لایحه‌های دفاعی، نویسنده باید نتیجه را بصورت یک گزاره دفاعی بنویسد.
نکات مهم در تنظیم لایحه به صورت اصولی
از ویژگی های دیگری که می توان به آن اشاره کرد، کامل و جامع بودن متن لایحه می باشد. توجه داشته باشید که منظور از خلاصه گویی در متن لایحه یعنی در عین مختصر بودن آن، مطلب نوشته شده در متن لایحه به گونه ای باشد که قاضی با بررسی آن بتواند نسبت به هر چیزی در پرونده وجود دارد، اشراف داشته باشد.
تنظیم و نگارش لایحه قوی، می تواند نتیجه یک دعوی را به طور کلی تغییر دهد. در مقابل، اگر متن لایحه ناقص باشد، یا در نگارش لایحه کم کاری شده باشد یا در همان مراحل ابتدایی تنظیم لایحه به درستی انجام نشود، می تواند باعث از دست رفتن حق شود.
در بخش‌های قبلی، آموزشی را قرار دادیم که به شما کمک می‌کند یک لایحه حقوقی را بدون نیاز یا با کمترین نیاز به وکیل، نگارش کنید. در این بخش، مواردی را بیان می‌کنیم که با رعایت آن‌ها، لایحه‌تان رنگ و بوی یک عریضه قانونی به خود می‌گیرد و باعث تاثیر بیشتر در دادگاه‌های و مراجع قضایی می‌شود. پس از استفاده از آموزش گام به گام قسمت قبلی، نکات زیر را هم لحاظ کنید تا فرایند تنظیم لایحه، به پایان برسد.
- نکته اول: ساختار کلی و بخش به بخش لایحه
هر متن نوشتاری، دو ساختار دارد؛ یک ساختار برای ارتباط بخش‌ها به صورت عمودی و یک ساختار برای تنظیم یک پاراگراف به تنهایی. بسیار مهم است که متن شما با رعایت اصول و مولفه‌های مربوط به ساختار عمودی نوشته شود.
این مسئله ظاهر زیباتری به متن شما می‌دهد و باعث می‌شود که مخاطب (قاضی، دادستان یا هر شخص دیگری) با علاقه بیشتری لایحه ارسالی شما را مطالعه کند. متاسفانه بسیاری از لوایح حقوقی به سبب اینکه خوانا نیستند یا اصول کلی ساختاری در آن‌ها رعایت نشده، با دقت و توجه خوانده نمی‌شوند.
- نکته دوم: لحن و بیان کلی لایحه
در بخش‌های قبلی نیز، نکاتی درباره لحن نگارش لایحه حقوقی بیان کردیم. این نکته را به خاطر داشته باشید که یک لایحه حقوقی حتما باید با زبان و بیان حقوقی نوشته شده باشد. بسیار مهم است که از کلمات و اصطلاحات رایج در زمینه حقوقی استفاده کنید و در مجموع، جملات را به صورت رسمی تنظیم کنید. همچنین تا جایی‌که می‌توانید (مخصوصا در قسمت بیان وقایع) از عبارت‌های عامیانه پرهیز کنید.
- نکته سوم: اصالت لایحه
احتمالا تا به حال به دفاتر تایپ و تکثیر فایل‌های کاغذی سری زده‌اید؛ این فروشگاه‌ها پر از اوراق قضایی آماده فروش هستند. این برگه‌ها آماده شده‌اند که شما قسمت عنوان و تاریخ را با اطلاعات شخصی خود پر کنید و تحویل مراجع قضایی بدهید.
نکته مهم درباره برگه‌های از پیش‌تهیه‌شده این است که چنین برگه‌هایی اصالت نوشتاری خود را از دست داده‌اند و مراجع قضایی نیز برای خواندن آن‌ها زمان زیادی صرف نخواهند کرد؛ بهترین انتخاب، نوشتن صفر تا صد یک لایحه با قلم و مهارت خودتان است.
- نکته چهارم: عنوان مخاطب
بسیار مهم است که در بخش‌های آغازین و پایانی لایحه، از مخاطب لایحه با عنوان کامل رسمی او (مانند قاضی محمد محمدی) نام ببرید و همه خطاب‌ها و ضمیرهای لایحه را بصورت جمع (شما، آید) بکار ببرید. این مسئله تا حدود زیادی مشکلات مربوط به غیررسمی بودن لایحه را از بین خواهد برد.
- نکته پنجم: احساسات را از لایحه خارج کنید.
آخرین نکته که نگارش یک لایحه باید به آن دقت کنید، دوری از هر گونه بیان احساسات شخصی است. چند مرتبه دیگر هم تصریح کردیم که لایحه یک نامه حقوقی‌قانونی است؛ دقت داشته باشید که بیان احساساتی مانند اغراق یا عصبانیت در این نامه حقوقی‌قانونی، باعث کسر اعتبار از آن خواهد شد.
اصطلاحات حقوقی تنظیم لایحه
اصطلاحات حقوقی بخشی مهم و تاثیرگذار در اوراق قضایی هستند که هر متخصص حقوقی، به خوبی با آن‌ها آشنایی دارد. همانطور که بخش‌های قبلی نیز بیان کردیم، یکی از مولفه‌ها برای تشخیص یک لایحه حقوقی خوب، میزان استفاده از انواع اصطلاحات حقوقی است. در نتیجه، تلاش کنید تا از انواع اصطلاحات حقوقی در لایحه خود استفاده کنید؛ موارد زیر، جزو نمونه‌های پرکاربرد اصطلاحات حقوقی هستند:
- رای دیوان عدالت اداری.
- رای شورای عالی مالیاتی.
- دستورالعمل.
- تصویب‌نامه.
- خوانده.
- خواهنده.
- دادخواست کیفری / حقوقی.
- التزام.
- اهلیت.
- تامین دلایل.
راهنمای تنظیم لایحه به صورت صحیح
لایحه یک درخواست حقوقی است که از طرف اشخاص حقوقی یا حقیقی به مراجع قضایی کشور تقدیم می‌شود. در سیستم حقوقی قدیمی، به لایحه “عریضه” نیز می‌گفتند. برای اینکه بتوانید لایحه حقوقی مناسبی در خور دادگاه ایجاد نمایید بهتر است از متخصصین این حوزه کمک بگیرید.
