بر طبق ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی (دعوای تصرف عدوانی عبارتست از: ادعای متصرف سابق مبنی براینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید.)
به بیان ساده تر کسی که اموال غیر منقول مثل زمین یا ملک شخص دیگری را بی خبر یا بدون رضایت مالک یا مستاجر تصرف کند و از آن بهره برداری کند مرتکب تصرف عدوانی شده است.
بر اساس تعریف ذکر شده این نوع تصرف شامل اموال غیر منقول است پس اگر اموال تصرف شده منقول مثل ماشین یا موبایل باشد تصرف عدوانی حساب نمی شود. این عمل مطابق قانون جرم محسوب می شود و مجازات دارد.
انواع تصرف عدوانی
مطابق قانون تصرف عدوانی به دو دسته تقسیم می شود. تصرف عدوانی کیفری و حقوقی و هر کدام شرایط خاص خود را دارند. در ادامه به تشریح تصرف عدوانی حقوقی و کیفری می پردازیم.
- تصرف عدوانی کیفری : این نوع از تصرف عدوانی به این معنی است که مال متعلق به شخص دیگری است و شخصی با علم و اطلاع از این موضوع در آن مال دخل و تصرف کند. تصرف عدوانی کیفری بر اساس قانون جرم محسوب می شود و در صورتی که این جرم ثابت شود مجازات حبس از یک ماه تا یک سال را به همراه دارد. این نوع تصرف برای اموال غیر منقول اطلاق می شود و شخص باید مالکیت مال غیر منقول را اثبات کند.
- تصرف عدوانی حقوقی : طبق ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی: «دعوای تصرف عدوانی حقوقی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید.”
تفاوت تصرف عدوانی کیفری و حقوقی
- تفاوت اصلی در وجود یا عدم وجود رکن روانی است. یعنی اینکه شخصی که مرتکب این جرم شده است از اینکه مال متعلق به شخص دیگری بوده است مطلع بوده است یا نه، این قضیه توسط قاضی احراز می شود.
- در قانون مجازات اسلامی باید احراز مالکیت صورت بگیرد ولی در قانون آئین دادرسی مدنی نیاز به احراز مالکیت نیست.
- در قانون آئین دادرسی مدنی احراز مالکیت شاکی در گذشته و مالکیت شخص متصرف ملاک بوده، ولی در قانون مجازات اسلامی نیازی به کشف و احراز سبق تصرف شاکی نیست.
- شکایت از این نوع تصرف با ارائه دادخواست حقوقی قابل طرح بوده، ولی شکایت کیفری تصرف عدوانی نیاز به ارائه دادخواست حقوقی ندارد و صرف شکایت کیفری برای تعقیب جزایی متهم و صدور حکم رفع تصرف کفایت می کند.
بیشتر بدانید: اثبات مالکیت
عناصر تشکیل دهنده جرم تصرف عدوانی چیست ؟
برای اینکه اثبات شود که جرمی به وقوع پیوسته است باید سه عنصر در آن وجود داشته باشد. عنصر قانونی، عنصر مادی، عنصر معنوی
عنصر قانونی
مطابق با ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی وجود عنصر قانونی در اثبات جرم تصرف عدوانی ضروری است.
در موضوع تصرف عدوانی، قاضی باید بعد از طرح شکایت بر اساس آئین دادرسی کیفری به پرونده رسیدگی کند و علاوه بر این که برای مجازات فرد مجرم حکم می دهد باید آن مال را از فرد مجرم پس بگیرد و به صاحبش برگرداند. این ماده قانونی تنها درباره اموال غیر منقول است.
درباره اموال منقول، طبق قانون جلوگیری از تصرف عدوانی تصویب شده در ۱۳۵۲ باید عمل شود. دادگاه پس از احراز اینکه تصرف به ناحق انجام گرفته است حکم صادر می کند.
عنصر مادی
برای اثبات در دعاوی کیفری تصرف عدوانی باید عنصر مادی وجود داشته باشد. این عنصر عبارت است از اینکه تصرف باید آثار مادی در ملک به جا گذاشته باشد. برای مثال دور تا دور زمین شخصی دیوار کشی صورت گرفته باشد و یا ساخت و ساز انجام شده باشد. برداشت محصولات زراعی درباره زمین های زراعی و یا شخم زدن و آبیاری بدون رضایت صاحب زمین، این موارد نمونه هایی از وجود عنصر مادی در جرم تصرف عدوانی است.
عنصر معنوی
اگر در تصرف عدوانی آثار مالکیت در ملک ملموس و قابل مشاهده نباشد ولی مدارک حقوقی مبنی بر مالکیت شخص بر آن مال وجود داشته باشد به آن عنصر معنوی می گویند که با وجود آن می توان تصرف عدوانی را اثبات نمود.
برای مثال ملکی به صورت ارث به شخصی رسیده باشد و وراث دیگر بدون اینکه اثری از خود به جا گذاشته باشند در آن ملک دخل و تصرف کنند و حق آن شخص را ضایع کنند.
عنصر معنوی دیگری که باید در اثبات جرم تصرف عدوانی وجود داشته باشد این است که فرد باید از قصد مرتکب این عمل شده باشد یعنی اینکه از غیر قانونی بودن عمل خود آگاهی داشته باشد.
مثلا اگر شخصی بدون اینکه بداند ملکش قبلا به شخص دیگری انتقال پیدا کرده است اقدام به دخل و تصرف در آن ملک کند به دلیل اینکه عنصر معنوی و آگاهی وجود نداشته است این موضوع مشمول تصرف عدوانی نمی شود.
بیشتر بدانید: فروش ملک مشاعی
ارکان دعوای این نوع تصرف ؟
دعوا باید تمامی ارکانی که در زیر ذکر می شود را داشته باشد تا بتوان قانونی به آن رسیدگی کرد.
- غیر منقول بودن مال:
این دعوا فقط برای اموال غیر منقول قابل طرح است.
- اثبات تصرف سابق خواهان:
خواهان باید در یک مدت زمان مشخصی، مال را در تصرف داشته باشد و عموم مردم او را مالک آن مال بدانند، همچنین منشا تصرفات او باید مشروع بوده باشد و اموال را از راه قانونی به تصرف خود درآورده باشد.
به طور مثال اگر مالی غصبی یا دزدی باشد و حتی مدت طولانی در اختیار آن فرد بوده باشد، نمی توان دعوای تصرف علیه متصرف فعلی مطرح شود.
- اثبات عدم سبق تصرفات شخص متصرف فعلی
باید اثبات شود که متصرف فعلی بدون رضایت و اجازه صاحب آن ملک، اموال غیر منقول را تصرف کرده است.
- عدوانی و غیر قانونی بودن تصرف:
فرد متصرف باید بدون رضایت و غیر قانونی مال غیر منقول را به تصرف خود درآورده باشد.
مجازات تصرف عدوانی چیست ؟
بر طبق ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی هر کسی به این نوع تصرف یا به وجود آمدن مزاحمت یا جلوگیری از حق در موردهای ذکر شده نماید به مجازات ۱ ماه تا یک سال حبس محکوم می شود و دادگاه موظف است تصرف یا مزاحمت را رفع کند یا ممانعت از حق را برطرف سازد.
در چه شرایطی مجازات تصرف عدوانی تشدید می شود ؟
در دعاوی کیفری هرگاه جرم از سوی مجرم تکرار شود، عاملی برای تشدید مجازات به شمار می آید.
طبق ماده ۶۹۳ قانون مجازات اسلامی “اگر کسی به موجب حکم قطعی محکوم به خلع ید و تخلیه از مال غیر منقولی یا محکوم به رفع مزاحمت یا رفع ممانعت از حق شده باشد، بعد‌از اجرای حکم مجددا مورد حکم را عدوانا تصرف یا مزاحمت یا ممانعت از حق نماید علاوه بر رفع تجاوز به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم‌خواهد شد.”
چه زمانی مجازات تصرف عدوانی جنبه حقوقی پیدا می کند؟
تصرف عدوانی زمانی اتفاق می افتد که مال غیر منقول، توسط شخص دیگر بدون رضایت صاحب آن تصرف شود. اگر در دادگاه اثبات شود که متصرف سوء نیت نداشته و یا با جلب رضایت مالک محل را تصرف کرده است، جنبه کیفری جرم از بین می رود و تنها جنبه حقوقی پیدا می کند.
نهاد رسیدگی کننده به دعوای تصرف عدوانی ؟
صلاحیت رسیدگی به این دعوی بر عهده مراجع قضایی است. و از نظر صلاحیت محلی هم مرجع قضایی محل وقوع جرم که همان محل وقوع ملک است می باشد.
در نتیجه دادگاه و دادسرای محل وقوع مال غیر منقول مرجع صالح رسیدگی به این جرم محسوب می شود.
این نکته نیز حائز اهمیت است که دعاوی مربوط به مال غیر منقول مطابق قانون در شوراهای حل اختلاف قابل طرح نمی باشد.
صدور دستور رفع تصرف عدوانی
برای اینکه دستور رفع تصرف از سوی دادگاه صادر شود، باید وجود دو رکن احراز شود. رکن اول سابقه تصرف است به این معنی که ابتدا باید شاکی اثبات کند که در گذشته آن ملک در تصرف او بوده است.
رکن دوم، باید عدوانی بودن تصرف فرد متهم اثبات شود و این موضوع برای دادگاه محرز گردد.
با وجود این دو رکن دادگاه می تواند بر اساس ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی برای رفع تصرف حکم صادر کند.
وکیل تصرف عدوانی
همانطور که بیان شد تصرف عدوانی عبارت است از تصرف در مال دیگران بدون اجازه مالک، شخصی که مدعی تصرف است برای اثبات این ادعا باید سابقه تصرف خود را ثابت کند و همچنین اثبات کند که فرد متصرف خلاف قانون مال غیر منقول او را تصرف کرده است. برای همه این ها باید شواهد محکمه پسند ارائه شود. شما می توانید با کمک گرفتن از یک وکیل املاک روند بررسی پرونده خود را تسریع کنید.
مدارک مورد نیاز برای اختیار کردن وکیل تصرف عدوانی
- اصل اسناد مالکیت
- مدارک مبنی بر سبق مالکیت
- کارت ملی
- شناسنامه
ویژگی های وکیل تصرف خوب چیست؟
یک وکیل خوب در ابتدا باید دانش و تخصص در این زمینه داشته باشد، علاوه بر آن باید در این زمینه تجربه داشته باشد و پرونده های زیادی را مطالعه کرده باشد. در قراردادی که با وکیل خود می بندید دقت کنید که به طور صریح تمام اختیاراتی که می خواهید در اختیار او قرار دهید و هزینه به طور شفاف مشخص شده باشد. هزینه اخذ وکیل برای رفع تصرف معمولا درصدی از مبلغ مورد مطالبه می باشد.
