در راستای انتقال مال غیر در قانون مجازات اسلامی که جرم را اینگونه تعریف می‌کند، مقرر می‌دارد «هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب میشود». این قانون بدین معنا می‌باشد که شما از یک سری کارها که بر عهده شما گذاشته شده یا شما از آن منع شده اید، انجام می‌دهید که در واقع خلاف آنچه بر شما مقرر شده، عمل می‌کنید؛ که این کار در قانون جرم شمارده شده است.
هر چند قانون جرم انتقال مال غیر را به طور شفاف و واضح مطرح نکرده، ولی یکی از افعالی می‌باشد که در قانون جرم به حساب می‌آید و مجازات سخت‌گیرانه ای برای این دسته از افراد تعیین شده است. در قانون اساسی حمایت از اموال اشخاص و دارایی هر فرد محترم شمرده شده است. این دسته جرایم را می‌توان در جرائم علیه اموال قرار داد.
قبل از بررسی تخصصی جرایم انتقال مال غیر به تعریف و تشریح جرم پرداختیم؛ حال وقت آن است که به تشریح به تعریف فعل انتقال مال غیر و جرم و مجازات آن، بپردازیم. طبق تصریح قانون انتقال غیر مصوب ۱۳۰۸ و ماده ۱۱۷ قانون ثبت مصوب ۱۳۱۰جمهور حقوقدانان در تعریف این جرم متفق‌القول بوده و معتقدند که: «انتقال یا ایجاد تعهد نسبت به مال دیگری بدون مجوز قانونی یا قراردادی به همراه سوءنیت» قبل از پرداختن به جمله ی بالا و توضیح دادن آن میبایست تعریفی از اموال منقول و غیر منقول داشت.
مال منقول چیست؟
در معنی کلمه‌ای می‌توان اینگونه تعریف کرد: به اموالی گفته میشود که قابل حمل بوده یا انتقال یافته است؛ اما در قانون مدنی، اموال منقول اینگونه تعریف شده است: به اشیایی که نقل آن از محلی به محل دیگر ممکن باشد بدون اینکه به خود یا محل آن خرابی وارد آید. برای مثال ماشین، منزل، تلوزیون و امثال آن.
جالب است اموالی که قابل لمس کردن و یا قابل نقد کردن می‌باشد، اموال منقول ذاتی نامیده شده و برخلاف آن حقوق و منافعی که متعلقات آن‌ها منقول می‌باشد، اموال در حکم منقول یا اموال به تبعیت از منقول شناخته شده است. مانند؛ حقوق افراد در شرکت‌ها یا حقوقی که موضوع آن وجه نقد باشد.
اموال غیر منقول چیست؟
در معنی کلمه اموال غیر منقول را می‌توان اموال غیر قابل حمل دانست و آن با مباحث حقوقی مناسبت دارد. قانون اموال غیر منقول را اینگونه تعریف کرده: اموالی را که نتوان از محلی به محل دیگر نقل نمود، اعم از اینکه اسقترار آن‌ها ذاتی باشد، یا به واسطه عمل انسان، به نحوی که نقل آن مستلزم خرابی یا نقص خود مال یا محل آن شود. اموال غیر منقول نیر مانند اموال منقول به چند دسته تقسیم می‌شوند.
اموالی که ذاتا غیر منقول بوده
اموالی نظیر زمین که شامل اعماق و آنچه در آن است میشود. البته در نظر داشته باشید اموالی که از دل زمین استخراج می‌شوند مانند سنگ‌های قیمتی، خاک و غیره پس از استخراج، منقول به شمار می‌آیند.
اموالی که بواسطه عمل انسان غیر منقول شده است
- ابنیه
- آسیای منصوب در بنا
- لوله‌ها که برای جریان آب یا مقاصد دیگر در زمین یا بنا بکار رفته باشد.
- آئینه و پرده نقاشی و مجسمه و امثال آن‌ها
- ثمره و حاصل مادام که چیده یا درو نشده است غیرمنقول است.
- اشجارـ شاخه ـ نهال ـ قلمه که در حکم حاصل و ثمره است. مادام که بریده یا کنده نشده است غیرمنقول است.
- اموالی که در حکم غیر منقول می‌باشد.
- اموال غیر منقول طبیعی
رکن‌های جرم انتقال مال غیر
در مسئله مربوط به انتقال مال غیر، شامل ۳ رکن میشود به صورت کلی:
- رکن مادی
در بحث فروش و انتقال مال غیر، نیازی به اسباب کلاهبرداری و یا تسلیم دارایی به شخص کلاهبردار نیست. هنگام به وجود آمدن جرم انتقال مال غیر، شخصی که دارایی خود را باخته است، در محل وقوع این جرم حضور ندارد و فقط انتقال مال غیر توسط شخص کلاهبردار برای به وجود آمدن این جرم کافی است.
- رکن معنوی
بیشتر مربوط به داشتن سوء نیت برای انتقال مال غیر می‌باشد. این به معنی آن است که، شخص که مرتکب جرم انتقال مال غیر شده است، در مرحله اول، باید قصد انجام این کار را داشته باشد و سپس اقدام به این کار کند. اما اگر درصورتی شخصی بدون قصد و غرض و بر حسب اشتباه، مرتکب جرم انتقال مال غیر شود، مجازاتی شامل وی نخواهد شد.
- رکن قانونی
مجازات در نظر گرفته شده در ارتباط با جرم انتقال مال غیر، مطابق با مجازات در ماده یک قانون تشدید مجازات ارتشا و اختلاس می‌باشد.
فروش مال مشاع یا انتقال مال غیر؟
به طور کلی، مال مشاع، به مالی گفته میشود که صاحب چند مالک باشد و همچنین بر طبق قانون تمامی شریک‌های مال مشاع، به هیچ عنوان اختیار انتقال یا فروش این مال را ندارند.
فروش ملک مشاعی یا به طور کلی مال مشاع، تنها در دو حالت انجام میشود که حالت دوم جرم محسوب نمی‌شود:
- حالت اول به این صورت می‌باشد که شریک علاوه بر مقدار سهم خود، از سهم بقیه شریک‌ها بدون اجازه آن‌ها استفاده کند. در این صورت انتقال مال غیر بوجود می‌آید.
- حالت دوم این است که یکی از شریک‌ها، فقط به میزان سهم خودش از مال مشاع استفاده کند. حال اگر فقط به میزان سهم خود اقدام به فروش یا انتقال کند، حتی اگر رضایت بقیه شرکا را ندشته باشد، جرم انتقال مال غیر صورت نمی‌گیرد.
آیا بین انتقال مال غیر و معامله فضولی ارتباطی وجود دارد؟
در معامله‌های فضولی، فروشنده به هیچ عنوان برای ضرر رساندن به شخص معاملهای را انجام نمی‌دهد و حتی گاهی به هدف سود بیشتر برای شخص این کار را انجام می‌دهد. اما در بحث انتقال مال غیر، فروشنده به قصد ضرر و زیان، اقدام به فروش مال شخص می‌کند. وی می‌تواند از طریق مراجع قضایی این مسئله را پیگیری کند.
عناصر رکن معنوی انتقال مال غیر
در بالا ذکر کردیم که ۳ رکن برای جرم انتقال مال غیر وجود دارد. حال خود این رکن‌ها به دسته بندی‌های جزئی‌تری تقسیم‌بندی می‌شوند. برای مثال رکن معنوی جرم انتقال مال غیر معمولا در ارتباط با نیت می‌باشد. یعنی باید یک قصد مجرمانه ای وجود داشته باشد. حال این نیت به موارد زیر تقسیم بندی میشود:
- سوء نیت خاص
اراده داشتن به عملی که موجب ضرر رساندن شود. یعنی اینکه شخص مورد نظر قصد تحقق پیامدی مجرمانه را داشته باشد و در بحث انتقال مال غیر هدف وی ضرررسانی باشد.
- سوء نیت عام
یعنی اینکه شخص دارای اراده آگاهانه بر عمل مجرمانه داشته باشد. دقت داشته باشید که عمل انجام شده حتما باید با اراده فرد انجام شود و نیز از اینکه مال برای شخص دیگری می‌باشد، آگاه باشد.
شرایط لازم برای بوجود آمدن جرم انتقال مال غیر
برای اینکه جرم انتقال مال غیر تحقق یابد، نیازمند چند مورد می‌باشد که در اینجا به طور کامل به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
- متعلق بودن دارایی به شخص دیگری: به طور کلی مالک دارایی در اینگونه جرم‌ها مهم نیستند. مالک دارایی ممکن است شخص حقیقی، حقوقی و یا خصوصی باشد. همچنین مواردی که متعلق به حکومت هم می‌باشد در مصداق انتقال مال غیر نیز وجود دارند. صرفا مال باید به شخص دیگری تعلق داشته باشد و شناسایی مالک شرط انجام این جرم نمی‌باشد.
- برای تحقق جرم انتقال مال غیر، موضوع فروش یا انتقال باید “مال” باشد. یعنی دارای اعتبار و ارزش باشد و قابل معامله نیز باشد.
- پیامد مجرمانه: یعنی برای اینکه جرم انتقال مال غیر انجام شود، نیاز است ضرر و زیانی به‌وجود بیاید. زیان کیفری برای به‌وجود آمدن این جرم کافی می‌باشد.
پیگیری شکایت جرایم مربوط به انتقال مال غیر
معمولا دادسرا و دادگاه‌های عمومی برای رسیدگی به اینگونه پرونده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. ابتدا نیاز است فرد شاکی به دادسرا شکایت کند که مشخص شود جرمی در این زمنیه انجام شده است. مثلا در بعضی شرایط ممکن است انتقال مال غیر در شهر شیراز انجام شده باشد ولی مال فروخته شده در تهران باشد.
در این صورت وظیفه رسیدگی به این پرونده با دادسراهای عمومی در شیراز می‌باشد. بهتر است اگر قصد تنظیم شکایت را دارید، ابتدا با یک مشاور حقوقی خبره در این زمنیه مشورت کنید.
